علامه سید احمد علی فرزند سید عنایت حیدر، در سال ۱۲۰۶ هـ.ق / ۱۱۷۰ ش در شهر محمدآباد از بخش اعظمگره، در خانوادهای دانشدوست و اهل فضل دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خود به پایان رسانید و در سن سیزدهسالگی برای ادامهی تحصیل به فیضآباد سفر کرد. در آنجا نزد مولوی سعید احمد علی دیوگطوی علم صرف و نحو را آموخت.
در سال ۱۲۲۵ هـ.ق / حدود ۱۱۸۸ش وارد لکهنو شد و به فراگیری علوم و فنون گوناگون پرداخت. فلسفه و منطق را از مفتی ظهورالله، فقه، اصول، حدیث و علوم نقلی را از علامه غفرانمآب (سید دلدار علی نقوی) فرا گرفت و همدرس و همکلاس سیدالعلماء سید حسین بن دلدار علی بود. وی در مدت هفت سال، به برکت استعداد سرشار و نبوغ الهی خود، مراتب علمی و معنوی را با سرعت چشمگیری پیمود.
فاضل فیضآبادی سید مهدی دربارهی او مینویسد: «او از نظر سن، کوچکترین شاگرد و از نظر مرتبه، برترین شاگرد جناب غفرانمآب بود.»
مولانا عبدالحی در کتاب نزهة الخواطر مینویسد: «علامه سید احمد علی تا آخرین روزهای عمر استاد خود، از محضر غفرانمآب علوم گوناگون، از جمله حدیث، فقه، کلام و اصول فقه را بهخوبی فرا گرفت و در میان شاگردان او سرآمد همگان بود.»
مفتی محمد عباس شوشتری نیز در اوراقالذهب چنین آورده است: «او در علم و عمل، همانند استاد خویش، فاضلی کامل، فصیح و بلیغ، بردبار و باوقار بود؛ بهگونهای که زبان و قلم از وصف فضایل او قاصرند. پس از درگذشت غفرانمآب، در تبلیغ و ترویج دین، دوشادوش سیدالعلماء و بهعنوان نزدیکترین یار ایشان، فعالیت میکرد.»
در نگاه سیدالعلماء، علامه سید احمد علی «بهترین دوست، انسانی با ارادهای استوار، در علم کلام برتر از دیگران، در رفتار عادلتر از همه و در تقوا بینظیر بود.»
از استادان ایشان میتوان علامه غفرانمآب، مفتی محمد عباس، سید عبدالعلی و مفتی ظهورالله را نام برد.
علامه احمد علی از برجستهترین و باتجربهترین استادان حوزهی علمیه لکهنو بهشمار میآمد. نخست در مدرسهی شاهی به تدریس پرداخت، اما پس از جنگ با انگلیسیها، طالبان علم در منزل ایشان گرد میآمدند و از چشمهی دانش او بهرهمند میشدند.
وی در هنگام تدریس از ترجمه بهره نمیگرفت، بلکه به بررسی دقیق متن اصلی کتاب میپرداخت. پس از بیان مسئله و شنیدن نظر شاگردان، دیدگاه نهایی خود را با استدلال بیان میکرد.
در سن پنجاهوسهسالگی، پس از تأسیس مدرسه سلطانالمدارس، بهعنوان دومین مدرس عالی آن مدرسه منصوب شد و حدود چهارده سال در این سمت، در خدمت اسلام و آموزش طلاب کوشا بود. هیچ استادی در آن دوران از حیث مقام علمی و منزلت با او همسنگ نبود.
وی نهتنها در علم قرائت قرآن مهارت داشت، بلکه در تفسیر، حدیث، فقه، اصول، منطق، فلسفه و ادبیات عربی نیز تبحر کامل یافت.
در زمینهی تألیف نیز آثار گرانقدری از خود بهجا گذاشت. برخی از نوشتههای او عبارتاند از:
- شرح رساله امام رضا (ع)
- الردّ علی الاخباریه
- رساله فی سجود التلاوه
- رحلة الحجازیه
- سفر البرکات (از مشهورترین آثار ایشان)
به فرمان پادشاه اوده، قرار شد دربارهی زندگانی پیامبر اکرم (ص) و ائمهی اطهار (ع) آثاری نگاشته شود. سلطانالعلماء نگارش این اثر را به علامه احمد علی سپرد و ایشان کتابی با عنوان تحفةالمعجزات تألیف کردند.
در سال ۱۲۷۴ هـ.ق / ۱۲۳۷ش به سفر حج مشرف شد. پس از زیارت عتبات عالیات، با علمای بزرگ آن نواحی از جمله شیخ مرتضی انصاری، میرزا علینقی طباطبایی حائری و میرزا لطفالله مازندرانی دیدار کرد. گفتهاند در یکی از نشستها، مباحثهای علمی درگرفت و علامه در آن بحث با استدلالهای متقن، چنان سخن گفت که موجب شگفتی همهی علما و مجتهدان حاضر شد و همگان به فضل و توانایی علمی او اذعان کردند.
از کرامات او، مفتی محمد عباس شوشتری نقل میکند که: «مدتی پس از وفات غفرانمآب، وی را در خواب دیدم. او مرا صدا زد و فرمود: به فرزندم سیدالعلماء بگو که آن صد دیناری که نزد او گذاشته بودم، یک سال بر آن گذشته و زکاتش واجب شده است. چون بیدار شدم، خواب را برای سیدالعلماء نقل کردم. ایشان شگفتزده گفت که جز خودم و مادرم، هیچکس از این موضوع خبر نداشت؛ قصد پرداخت زکاتش را داشتم، اما فراموش کرده بودم.»
خداوند به این عالم ربانی پنج فرزند عطا فرمود: سید محمد (حکیم)، سید علی، سید عبدالحسین، سید جعفر حسین و سید محمد صادق.
سرانجام، علامه سید احمد علی در سال ۱۲۹۵ هـ.ق / ۱۲۵۷ هـ.ش (۱۸۷۸ م) در شهر لکهنو دار فانی را وداع گفت و در کربلای امینالدولهی لکهنو به خاک سپرده شد.
منابع: نجوم الهدایة، تألیف و تحقیق: مولانا سید غافر رضوی فلک چولسی و مولانا سید رضی زیدی پھندیروی، ج ۷، ص ۴۵، دانشنامه اسلام، مرکز بینالمللی نورمیکروفیلم، دهلی، ۲۰۲۲ م / ۱۴۰۱ ش
ارائه دهنده: دانشنامه اسلام، مرکز بین المللی میکروفیلم نور دهلی
نظر شما